تأثير سرمايه فکري بر کارايي درآمد در صنعت بانکداري ايران

Transcript

1 تاریخ دریافت : / 11/ فصلنامة علمي پژوهشي کاوشهای مدیریت بازرگاني سال پنجم )پاییز و زمستان 1931( شماره 11 صص تاریخ پذیرش : 1939/11/19 تأثير سرمايه فکري بر کارايي درآمد در صنعت بانکداري ايران 2 دکتر رحيم قاسميه 1 زعيمه نعمت الهي 1 استادیار گروه مدیریت صنعتي دانشگاه خلیج فارس بوشهر 2 دانشجوی کارشناسي ارشد مدیریت صنعتي دانشگاه خلیج فارس بوشهر چکيده هدف پژوهش حاضر بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد )به عنوان معیار عملکرد( بانکهای فعال در صنعت بانکداری ایران برای دوره زماني است. این پژوهش شامل دو مرحله است. مرحله نخست که در آن با استفاده تکنیک تحلیل پوششي دادهها به محاسبه کارایي درآمد بانکهای مورد بررسي پرداخته ميشود و مرحله دوم که به بررسي تأثیر سرمایه فکری و اجزای آن بر کارایي درآمد محاسبه شده در مرحله نخست ميپردازد. در مرحله دوم به منظور بررسي تأثیر مذکور از رگرسیون توبیت با دادههای پانلي استفاده شد. نتیجه تحقیق نشان ميدهد سرمایه انساني در ارتباط منفي و معنادار با سرمایه ساختاری و سرمایه فیزیکي است در حالي که سرمایه فکری ارتباط مثبت و معناداری با کارایي درآمد صنعت بانکداری دارد. واژههاي کليدي سرمایه فکری سرمایه انساني سرمایه ساختاری سرمایه بکارگرفته شده کارایي درآمد و تحلیل پوششي دادهها

2 مقدمه اقتصاد دانشمحور دو جزء محصول دانشمحور و نوآوری دانشمحور را شامل ميشود که در آن منبع نوآوری 1 است. از این رو توجه اکثر تئورسینها از سرمایه فیزیکي به سمت سرمایه فکری تغییر کرده است. سرمایه فکری همچنین مؤسسههای تجاری نیز تمرکزشان را بر مدیریت اقتصاد دانشمحور افزایش دادهاند. در امتداد گسترش اقتصاد جهاني افزایش مزیت رقابتي کلید دستیابي به سهم بازار آینده است. مدیریت مؤثر بر سرمایه فکری نه تنها برای واحد 2 تجاری ارزش آفرین است بلکه مزیت رقابتي آن را نیز بهبود ميبخشد )2011 Huan,.)Zou & هازمینا و زوبیده )2003( بیان نمودند که سرمایه فکری منبع مزیت رقابتي در واحد تجاری است و ميتواند سود آن را افزایش دهد. با توجه به اهمیت و نقش استراتژیک سرمایه فکری در موفقیت واحد تجاری الزم است این دارایي همانند سایر دارایيهای فیزیکي اندازهگیری و مدیریت شود. اما واحدهای تجاری بخش اعظم سرمایه فکری را در صورتهای ماليشان گزارش نميکنند. در طي سالهای در 100 شرکت آمریکایي نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری از 100 تا 100 درصد افزایش یافت و این بیانگر آن است که 10 تا 30 درصد ارزش شرکت در ترازنامه گزارش نشده است. محدودیتهای صورتهای مالي در گزارش ارزش واحد تجاری بیانگر این است که ارزش اقتصادی منابع فقط منحصر به ارزش کاالهای مادی نیست بلکه سرمایه فکری را نیز در بر ميگیرد. با توجه به اهمیت سرمایه فکری به وضوح روشن است که سنجش سرمایه فکری شاخص مهمي در تعیین توان رقابتي شرکتها برای بقا و رشد در محیط اقتصادی جدید است )نقل از: همتي و همکاران 1831(. با توجه به اهمیت و تأثیر سرمایه فکری بر ارزش و توان رقابتي واحد تجاری پژوهش حاضر بر آن است تا میزان سرمایه فکری را در بانکهای فعال در ایران اندازهگیری کرده و سپس تأثیر آن را بر عملکردشان مورد بررسي قرار دهد. در این پژوهش با رویکردی جدید ابتدا کارایي درآمد به عنوان معیاری از عملکرد بانکهای مورد بررسي با استفاده از تکنیک تحلیل پوششي دادهها محاسبه و سپس تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد مورد بررسي قرار ميگیرد. سرمايه فکري سرمایه فکری شامل ارتباط با مشتری فرایند کسب و کار تحقیق و توسعه دانش نیروی انساني و وفاداری مشتری است که برای بسیاری از واحدهای تجاری نسبت معناداری از کل ارزش را دربر ميگیرد Guthrie et al., 2006; Wu ( Chou, 2007 &(. همچنین ميتوان سرمایه فکری را به عنوان چیزی که در واحد تجاری وجود داشته اما در ترازنامه به طور دقیق قابل مشاهده نیست مزیت رقابتي نسبت به رقبای واحد تجاری ارزش آینده و شامل همه دارایيهای 1 Intellectual Capital 2 Hazlina & Zubaidah

3 نامشهود ارزش دانش اطالعات دارایيهای فکری و تجربه و به عنوان یک عامل کلیدی تأثیرگذار بر ارزش آینده واحد تجاری تعریف کرد 2007( Coskun,.)Yalama & این تعاریف و مفاهیم زیربنایي چارچوب مفیدی را برای درک سرمایه فکری ارائه ميکنند. اما آنها فاقد ویژگي- های الزم برای شناسایي طبقهبندی و اندازهگیری هستند. لذا پژوهشگران سرمایه فکری را به سه قسمت سرمایه انساني )HC( 3 سرمایه ساختاری) SC ( 4 و سرمایه بکارگرفته شده )CE( 5 طبقهبندی کردهاند )2008.)Kamath, تعاریف هر یک از این اجزا به شرح زیر است: )1337( 6 سرمایه انساني را به عنوان دانش مهارت و خالقیت و توانایي انفرادی سرمایه انساني: ادوینسون و ملون کارکنان واحد تجاری تعریف کردهاند. به بیاني ساده سرمایه انساني بیانگر موجودی دانش هر یک از کارکنان واحد تجاری است. سرمایه انساني مکان شروع ترقي منبع و سرچشمه نوآوری و سرآغاز بینش و بصیرت است )ستایش و همکاران 1931(. )1337( 7 ادوینسون و ملون )1337( بیان داشتند سرمایه ساختاری ساختار داخلي سرمایه ساختاری: ساویبای واحد تجاری که شامل حق امتیازها ایدهها الگوها و سیستمهای اداری است را در بر ميگیرد. سرمایه ساختاری را ميتوان به هر چیزی که در سازمان وجود دارد و از کارکنان در کارشان حمایت ميکند اطالق کرد. این نوع سرمایه به عنوان یک زیربنای حمایت کننده سرمایه انساني را قادر ميسازد تا به وظایفش عمل کند. سرمایه بکارگرفتهشده: به عنوان همه منابع پیوند یافته با روابط خارجي واحد تجاری از جمله روابط واحد تجاری با مشتریان عرضهکنندگان و مشارکتکنندگان در طرحهای تحقیق و توسعه تعریف ميشود )2003.)Riahi-Belkaoui, در حقیقت سرمایه بکارگرفتهشده عاملي برای تبدیل سرمایه فکری به ارزش است. به سرمایه بکارگرفتهشده سرمایه 9 نیز ميگویند. رابطهای )RC( 8 و یا سرمایه مشتری )CC( تحليل پوششي دادهها )1113( به منظور اندازهگیری و مقایسه کارایي فني 10 تحلیل پوششي دادهها برای اولین بار توسط چارنز و همکاران سازمانهای عمومي مورد استفاده قرار گرفت )نقل از: Coskun, 2007.)Yalama & تحلیل پوششي دادهها یک تکنیک ریاضي مبتني بر برنامهریزی خطي است. در این روش با استفاده از یک مجموعه چندتایي از متغیرهای ورودی و خروجي کارایي یک گروه از واحدهای مورد بررسي تعیین ميشود. در تحلیل پوششي دادهها به ازای یک مجموعه 3 Human Capital (HC) 4 Structural Capital (SC) 5 Capital employed (CE) 6 Edvinsson and Malone 7 Sveiby 8 Relational Capital (RC) 9 Customer Capital (CC) 10 Charnes et al.

4 مشخص از متغیرهای ورودی و خروجي نمره مشخصي )از صفر تا یک( به هر یک از واحدهای مورد بررسي اختصاص ميیابد. در این روش مرز کارا به صورت تجربي مشخص ميشود. سپس واحدهایي که بر روی مرز کارا قرار ميگیرند به عنوان واحدهای کارا و واحدهایي که بر روی مرز کارا نیستند به عنوان واحدهای ناکارا شناخته ميشوند )نقل از: محمودآبادی و غیوری مقدم 1931(. در حقیقت تحلیل پوششي دادهها با استفاده از برنامهریزی خطي مرز بهترین عملکرد را تشکیل ميدهد و اگر شرکتي بر روی این مرز قرار نگیرد به میزان فاصلهاش از مرز ناکارا خواهد بود 2012( Gillen,.)Assaf & هدف تحلیل پوششي دادهها تعیین کارایي سیستم یا واحد تصمیمگیری از طریق فرآیند تبدیل ورودیها به خروجيها است. به عبارت دیگر هدف شناسایي واحدهایي است که بیشترین میزان خروجي را از ورودی مشخصي بدست ميآورند 2010( Hung,.)Lu & پيشينه پژوهش 11 گو )1113( به بررسي عملکرد سرمایه فکری در بانکهای تجاری مالزی پرداخت. نتیجه پژوهش وی بیانگر آن بود که به طور کلي همه بانکهای مورد بررسي از کارایي سرمایه انساني باالتری نسبت به سرمایه ساختاری و بکارگرفته شده برخوردارند. همچنین سرمایه فکری بانکهای داخلي نسبت به بانکهای خارجي کارایي کمتری دارد. )1117( به بررسي رابطه بین سرمایه فکری و اجزای آن با عملکرد مالي پرداختند. نتایج این 12 تان و همکاران پژوهش نشان داد که بین سرمایه فکری و اجزای آن با عملکرد جاری رابطه مثبتي برقرار است سرمایه فکری بطور معنادار بر روی عملکرد آتي واحد تجاری نیز تأثیر ميگذارد نرخ رشد سرمایه فکری به صورت مثیتي با عملکرد مالي رابطه دارد و عملکرد سرمایه فکری در هر صنعتي متفاوت است. )1117( با هدف سنجش سرمایه فکری و بررسي تاثیر آن بر روی سودآوری پرتفوی به انجام 13 یاالما و کاسکان پژوهشي در ترکیه پرداختند. ایشان به منظور بررسي اینکه آیا سرمایه فکری ميتواند عامل مهمي در تصمیمگیری سرمایهگذاران باشد یا خیر از روش تحلیل پوششي دادهها استفاده نمودند. نتیجه نشان داد زمانيکه پرتفوی انتخاب شده متغیر ورودی سرمایه فکری است دارای بیشترین بازده نسبت به حالتهای دیگر است. به عبارت دیگر آنان نشان دادند که اطالعات مربوط به سرمایه فکری در تصمیمهای سرمایهگذاران ميتواند مؤثر واقع شود. 14 کماتس )1112( با هدف بررسي رابطه بین اجزای سرمایه فکری با معیارهای سنتي عملکرد مالي شامل سودآوری بهرهوری و ارزش بازار به این نتیجه رسید که بین اجزای سرمایه فکری و معیارهای عملکرد مالي رابطه معناداری وجود ندارد اما در میان اجزای سرمایه فکری سرمایه انساني بیشترین تأثیر را بر عملکرد دارد. 11 Goh 12 Tan et al. 13 Yalama & Coskun 14 Kamath

5 )2001( در پژوهشي به بررسي رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد مالي مؤسسسات مالي پرداختند. 15 تینگ و لین ایشان نشان دادند که بین سرمایه فکری و بازده دارایيها رابطه مثبتي وجود دارد. همچنین از نتایج دیگر آنها این بود که اجزای سرمایه فکری نیز دارای تأثیر زیادی بر سودآوری هستند. )2011( با استفاده از تکنیک تحلیل پوششي دادهها به منظور اندازهگیری کارایي عملکرد بانکها به 16 زوو و هان بررسي تأثیر سرمایه فکری بر روی کارایي واحدهای مورد بررسي پرداختند. نتایج پژوهش ایشان نشان داد که سرمایه بکارگرفته شده و سرمایه ساختاری دارای تأثیر منفي و سرمایه انساني دارای تأثیر مثبت بر کارایي است. ستایش و کاظم نژاد )1922( به بررسي تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالي شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتیجه این پژوهش به این صورت بود که سرمایه فکری به طور مثبت و معناداری نرخ بازده و نسبت گردش دارایيها را تحت تأثیر قرار ميدهد و تأثیر مثبتي بر روی عملکرد آتي شرکت دارد. نمازی و ابراهیمي )1922( به بررسي تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالي شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج این پژوهش حاکي از آن بود که بین سرمایه فکری و عملکرد مالي جاری و آینده شرکت هم در سطح کلیه شرکتها و هم در سطح صنایع رابطه مثبت معنيداری وجود دارد. قرباني و همکاران )1831( در صنعت داروسازی ایران به بررسي تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالي پرداختند. پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که استفاده کارا از منابع مادی و فکری بر شاخص سودآوری آنها تأثیر ميگذارد. همچنین از نتایج دیگر ایشان این بود که کارایي سرمایه انساني بر بهروی تأثیر منفي و سرمایه ساختاری بر حقوق صاحبان سهام تأثیر مثبت دارد ارزش بازار واحدهای مورد بررسي تحت تأثیر سرمایه فکری نیست و در صنعت دارویي بر سرمایه مادی بیشتر از سرمایه فکری اهمیت داده ميشود. فطرس و بیگي )1923( با هدف بررسي تطبیقي اثرات سرمایه فکری بر عملکرد صنعت بانکداری ایران در دو بخش دولتي و خصوصي به انجام پژوهشي پرداختند. نتایج این پژوهش بر این داللت داشت که در بانکداری دولتي باالترین میزان اثرگذاری به ترتیب مربوط به سرمایه انساني سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری است. در حالي که در بانکداری خصوصي ساختاری است. باالترین میزان اثرگذاری سرمایه به مربوط ترتیب به سرمایه مشتری انساني سرمایه و همتي و همکاران )1923( در پژوهشي به بررسي ارتباط بین سرمایه فکری با ارزش بازار و عملکرد مالي شرکت- های غیر مالي پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتیجه پژوهش ایشان نشان داد که بین سرمایه فکری و اجزای آن با ارزش بازار و عملکرد مالي واحدهای مورد بررسي ارتباط مثبت و معني داری وجود دارد. عباسي و صدقي )9831( در میان شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به بررسي تأثیر سرمایه فکری و اجزای آن بر عملکرد مالي پرداختند. نتایج پژوهش ایشان بیانگر آن بودکه تأثیر ضریب کارایي هر یک از 15 Ting & Lean 16 Zou & Huan

6 عناصر سرمایه فکری بر نرخ بازده حقوق صاحبان سهام مثبت و معنادار تأثیر ضریب کارایي سرمایه انساني و بکارگرفتهشده بر سود هر سهم مثبت اما تأثیر ضریب کارایي سرمایه ساختاری منفي و معنادار است. همچنین تأثیر ضریب کارایي سرمایههای ساختاری و بکارگرفتهشده بر نرخ بازده ساالنه مثبت اما تأثیر ضریب کارایي سرمایه انساني بر آن منفي و معنادار بود. وجه تمایز پژوهش حاضر با پژوهشهایي که تا کنون انجام شده را ميتوان در این دانست که در این پژوهش کارایي درآمد به عنوان معیاری از عملکرد واحد تجاری در نظر گرفته شده است. در حقیقت به جای در نظر گرفتن چندین معیار عملکرد )مانند سایر پژوهشها( و سپس بررسي تأثیر سرمایه فکری بر روی آنها این پژوهش با وارد کردن اطالعات صورتهای مالي به خصوص صورت سود و زیان )همان طور که در بخش متغیرهای پژوهش قابل مشاهده است( به عنوان ورودی و خروجيهای تکنیک تحلیل پوششي دادهها آنها را تنها به یک معیار واحد به نام "امتیاز کارایي درآمد" تبدیل کرده و سپس به بررسي تأثیر سرمایه فکری بر روی آن ميپردازد. البته زو و هان )1111( در پژوهش خود به این شکل عمل کرده ولي ایشان با در نظر گرفتن نسبتهای مالي کارایي فني را به عنوان معیار عملکرد در نظر گرفتند. از آنجا که در محاسبه کارایي درآمد همه اطالعات صورت سود و زیان به کار گرفته ميشود بهتر ميتواند بیانگر معیار عملکرد واحد تجاری باشد. لذا در این پژوهش به این شوه عمل شد. جامعه و نمونه پژوهش جامعه آماری این پژوهش شامل تمام بانکهای فعال در صنعت بانکداری ایران طي دوره زماني 9831 تا 9831 است. از این جامعه بدون نمونهگیری تعداد 91 بانک )نام این بانکها در پیوست ذکر گردیده است( که اطالعاتشان در دسترس بود انتخاب شدند. الزم به ذکر است که دوره زماني به اجبار 1 سال در نظر گرفته شد زیرا با افزایش طول دوره زماني تعداد بانکهایي که اطالعاتشان در دسترس قرار ميگرفت کاهش ميیافت. دلیلي که برای آن وجود دارد این است که تعدادی از بانکها در سالهای اخیر شروع به فعالیت نمودهاند. روششناسي پژوهش این پژوهش کاربردی است و از طرح شبه تجربي و رویکرد پسرویدادی استفاده ميکند. از این روش زماني استفاده ميشود که دادهها از محیطي که به گونه طبیعي وجود داشته یا از واقعهای که بدون دخالت مستقیم پژوهشگر رخ داده فراهم شود )عبدالخلیق 1973(. هدف پژوهش حاضر بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد صنعت بانکداری ایران است. به این منظور ابتدا نیاز است میزان سرمایه فکری بانکهای مورد بررسي اندازهگیری شده و سپس تأثیر آن بر روی کارایي درآمد مورد ارزیابي قرار گیرد. مشابه پیشینه خارجي پژوهش از جمله یاالما و کاسکان )1117( تینگ و لین )2001( و زوو و هان )2011( و پیشینه داخلي شامل نمازی و ابراهیمي )1922( قرباني و همکاران )1831( و همتي و همکاران )1923(

7 برای اندازهگیری سرمایه فکری استفاده ميشود. در زیر نحوه اندازهگیری سرمایه 17 در این پژوهش از مدل پالیک فکری تشریح ميگردد. اندازهگيري سرمايه فکري )1113( 18 به طور عمومي روش پذیرفته شدهای برای سنجش سرمایه فکری وجود ندارد )2010 al.,.)joshi et چن روش که سپس در 3 گروه کلي به شرح زیر طبقهبندی شدند شناسایي کرد. 19 رویکرد سرمایه سازی بازار 20 رویکرد سنجش مستقیم سرمایه فکری 21 رویکرد تابلوی امتیازات 22 رویکرد ارزش افزوده اقتصادی 23 رویکرد ارزش افزوده سرمایه فکری چهار رویکرد نخست در پژوهش چن )1113( تشریح شده است. در این پژوهش به دالیل زیر از مدل ارزش افزوده سرمایه فکری پالیک استفاده ميشود و به همین دلیل در ادامه تنها به تشریح آن پرداخته خواهد شد. مبنای سنجش در این روش ثابت و استاندارد است به گونهای که امکان مقایسه نمونههای بزرگ در صنایع مختلف را فراهم ميکند. سایر روشهای سنجش سرمایه فکری از جهات زیر محدود هستند )نقل از: نمازی و ابراهیمي 1833(. الف( از اطالعاتي استفاده ميکنند که خاص برخي از شرکتها یا ملل است برای نمونه دادههای مرتبط با سهام..1 ب( از شاخصهای مالي و غیرمالي منحصربه فردی استفاده ميکنند که نميتوان به آساني آنها را در یک معیار جامع واحد ترکیب کرد. ج( متناسب با ویژگيهای یک شرکت خاص هستند. از این رو امکان استفاده از آنها برای انجام تحلیلهای مقایسهای در بین یک نمونه وسیع و متنوع از شرکتها کاهش ميیابد. کلیه دادههای مورد استفاده در روش ضریب سرمایه فکری ارزش افزوده از صورتهای مالي حسابرسي شده استخراج ميشوند. بنابراین محاسبات انجام شده عیني و قابل رسیدگي هستند )نقل از: همان منبع(. روش ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری یک تکنیک ساده و شفاف است. سادگي محاسباتي این روش امکان استفاده از آن را توسط ذینفعان برونسازماني فراهم ميکند. سایر روشهای سنجش سرمایه فکری از این Pulic 18 Chan 19 Market Capitalisation Approach 20 Direct IC Measurement Approach 21 Scoreboard Approach 22 Economic Value-Added Approach 23 Value Added Intellectual Capital Methodology

8 .4.1 جهت محدود هستند که صرفا توسط گروههای درون سازماني یا به وسیله مدلها تحلیلها و اصولهای پیچیده قابل محاسبه هستند )نقل از: همان منبع(. استفاده متعدد از این روش در پژوهشهای مختلف از جمله کلیه پژوهشهای ذکر شده در پیشینه خارجي پژوهش و برخي از پیشینه داخلي پژوهش شامل نمازی و ابراهیمي )1922( قرباني و همکاران )1831( و همتي و همکاران )1923(. مدل پالیک )2000( دارای 1 مرحله به شرح زیر است: از تفاوت بین خروجي- 24 مدل مذکور با محاسبه ارزش افزوده واحد تجاری شروع ميشود. ارزش افزوده )VA( VA=OUT- ها )OUT( و ورودیها )IN( بدست ميآید و ميتوان آن را به صورت مدل )1( بیان کرد. )1( IN خروجيها )OUT( شامل درآمدهای حاصل از فروش کاال و خدمات و ورودیها )IN( شامل تمام هزینههای متحمل شده در راستای کسب آن درآمدها به استثنای هزینه حقوق و دستمزد کارکنان است )1( 1. محاسبه کارای سرمایه انساني که مدل )1( نحوه محاسبه آن را نشان ميدهد. HCE = VA HC که در آن VA HCE و HC به ترتیب عبارتاند از ضریب کارایي سرمایه انساني ارزش افزوده و کل حقوق و دستمزد کارکنان. 9. گام سوم شامل محاسبه کارایي سرمایه ساختاری است که مطابق مدل )1( از طریق تقسیم سرمایه ساختاری )SC( بر ارزش افزوده )VA( بدست ميآید. سرمایه ساختاری را نیز ميتوان با استفاده از مدل )9( محاسبه نمود. SC = VA HC )9( )1( SCE عبارت است از کارایي سرمایه ساختاری در ایجاد ارزش افزوده. SCE = SC VA 1. گام چهارم محاسبه کارایي سرمایه بکارگرفته شده است. کارایي سرمایه بکارگرفته شده )CE( را ميتوان از طریق مدل 3 محاسبه نمود. )3( CEE = VA CE که در آن CEE عبارت است از کارایي سرمایه بکارگرفته شده و CE سرمایه بکارگرفته شده شامل ارزش دفتری خالص دارایيها است. کارایي سرمایه بکارگرفته شده )CEE( میزان ارزش افزوده خلق شده به وسیله یک واحد سرمایه بکارگرفته شده )سرمایه فیزیکي و سرمایه مالي( را نشان ميدهد. پالیک فرض ميکند که اگر یک واحد سرمایه بکارگرفته شده در یک شرکت در مقایسه با شرکتي دیگر بازده بیشتری تولید کند در آن صورت شرکت اول از سرمایه بکارگرفته 24 Value Added (VA)

9 خود بهتر استفاده کرده است. بنابراین استفاده بهتر از سرمایه بکارگرفته یک شرکت بخشي از سرمایه فکری یک شرکت است..3 گام نهایي شامل محاسبه ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری است که از مجموع کارایي سرمایه انساني )HCE( کارایي سرمایه ساختاری )SCE( و کارایي سرمایه بکارگرفته شده )CEE( به صورت مدل )6( بدست ميآید. VACI TM =HCE+SCE+CEE )6( پس از اندازهگیری سرمایه فکری نیاز است کارایي درآمد بانکهای مورد بررسي محاسبه شود. این پژوهش تکنیک تحلیل پوششي دادهها را به منظور سنجش کارایي درآمد بانکها مورد استفاده قرار ميدهد. در زیر به تشریح نحوه محاسبه کارایي درآمد توسط تکنیک مذکور پرداخته ميشود. اندازهگيري کارايي درآمد پژوهش حاضر بر استفاده از مفهوم مرز کارایي جهت اندازهگیری کارایي درآمد بانکهای مورد بررسي تمرکز دارد به عبارت دیگر از مفهوم میزان فاصله واحدهای تصمیمگیرنده از مرز بهترین عملکرد )بهترین عملکرد در زمینه درآمد( به منظور ارزیابي بانکها استفاده ميشود )2008 al.,.)delis et در کارایي درآمد آن واحدی کارا است که بتواند با توجه به مقدار مشخصي هزینه نسبت به سایر واحدها از بیشترین درآمد برخوردار باشد )2008 al.,.)bader et در این راستا واحدهای مورد بررسي با در نظر گرفتن خروجيها و ورودیهای مشابه با قیمتهای معین مورد مقایسه قرار گرفته و با توجه به فاصله هر یک از آنها از مرز بهترین عملکرد درآمد امتیاز کارایي درآمد برای آنها تعیین ميشود. مرز بهترین عملکرد توسط واحدهایي تشکیل ميشود که نسبت به سایر واحدها دارای بهترین عملکرد باشند. به این واحدها عدد " کی فاصله از مرز کارایي یا مرز بهترین عملکرد عددی بزرگتر مساوی "صفر" و کوچکتر از " کی درآمد اختصاص داده ميشود. اگر فرض شود که " و به سایر واحدها با توجه به میزان " به عنوان کارایي x i = ورودی p از )i,, N( واحد تصمیم گیرنده N y i = (y i1,.., y iq ) خروجي q برای تولید w i = (w i1,.., w ip ) R P++ با قیمتهای (x i1,.., x ip ) R P++ R q++ با قیمتهای q++ r i = (r i1,.., r iq ) R استفاده کنند کارایي درآمد برای واحد j ام به صورت مدل 7( و( محاسبه ميشود 2008( Can,.)Zhu, 2002; Ariff, & )2(

10 Max q r j y jq )7( با حل مدل )7( بردار بهینه خروجيهای واحد j ام s. t: λ i y iq y jq q i λ i x ip x jp p i λ i = 1; λ i 0; i = 1,., N i y i = (y i1,.., y ip ) که با توجه به ترکیب خطي از واحدهایي بدست ميآید که نسبت به واحد مذکور با ورودیهای برابر و یا کمتر خروجيهای بیشتری را تولید ميکنند. سپس با R j = استفاده بردار بهینه و قیمتهای هر یک از ورودیها درآمد بهینه ( ip ) w jp y محاسبه شده و از تقسیم درآمد p بهینه بر درآمد فعلي به صورت مدل )2( ميتوان کارایي درآمد )j )RE را محاسبه کرد ( Can, Zhu, ;2002 Ariff, &.)2008 RE j = q r jy jq r j y q iq )2( پس از محاسبه سرمایه فکری و کارایي درآمد ميتوان به بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد پرداخت. در این پژوهش به منظور بررسي تأثیر مذکور باید از روشهای رگرسیون بهره گرفت که در آن کارایي درآمد به عنوان متغیر وابسته تلقي خواهد شد. از آنجا که متغیر وابسته )کارایي درآمد محاسبه شده به وسیله تکنیک تحلیل پوششي دادهها( بین عدد "صفر" و " کی " قرار ميگیرد استفاده از روش حداقل مربعات معمولي 25 جهت برآورد مدل و بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد همراه با تعصب خواهد بود. زماني که متغیر وابسته محدود شده باشد و تغییرات آن در دامنه مشخصي رخ دهد به آن متغیر "سانسور شده " 26 ميگویند. بنابراین چون متغیر وابسته در پژوهش حاضر بین "صفر" و " کی " قرار ميگیرد نوعي متغیر سانسور شده است و در این حالت اگر از روش حداقل مربعات معمولي برای پیشبیني استفاده شود مقدار برآوردی ممکن است بیشتر از " کی " یا کمتر از "صفر" برآورد شود. در چنین به منظور بررسي تأثیر متغیرهای مستقل بر 28 یا رگرسیون سانسور شده 27 شرایطي الزم است از رگرسیون توبیت روی متغیر وابسته سانسور شده استفاده شود. در حقیقت این روش مقادیر متغیر وابسته را با توجه به محدودیتهای تعیین شده برآورد ميکند. برای مثال عدد یک را جایگزین مقادیر برآوردی بیشتر از یک ميکند )2010 al.,.)yeh et در پژوهش حاضر دوره زماني شامل 3 سال از 1923 تا 1923 )دادههای سری زماني( است که در این دوره زماني تعداد 11 بانک )دادههای مقطعي( مورد بررسي قرار ميگیرد. بنابراین دادهها در این پژوهش از نوع تابلویي یا 25 Ordinary Least Squares 26 Censored Variable 27 Tobit Regression 28 Censored Regression

11 پانل هستند و در این شرایط باید از مدل رگرسیون دادههای تابلویي استفاده شود. ازاینرو در پژوهش حاضر از رگرسیون توبیت با دادههای تابلویي استفاده ميشود. متغيرهاي پژوهش پژوهش حاضر شامل دو مرحله است. مرحله نخست به محاسبه کارایي درآمد بانکهای مورد بررسي و مرحله دوم به بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد محاسبه شده در مرحله نخست ميپردازد. لذا متغیرهای پژوهش نیز در دو گروه قرار ميگیرند. گروه اول شامل متغیرهای ورودی و خروجي تکنیک تحلیل پوششي دادهها برای محاسبه کارایي درآمد و گروه دوم شامل متغیرهای وابسته و مستقل مربوط به بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد است. در زیر این دو گروه متغیر معرفي و تشریح ميشوند. متغيرهاي مربوط به محاسبه کارايي درآمد )1111( 31 )1113( دلیس و همکاران )1112( سریری 30 )1111( آخیگ و مکنالتي 29 مشابه پژوهشهای آیسیک و حسن و عارف و کن )1111( متغیرهای ورودی و خروجي و قیمتهای هریک جهت محاسبه کارایي درآمد به شرح نگاره 1 انتخاب شدند. نگاره 1: وروديها و خروجيهاي مورد استفاد جهت محاسبه کارايي درآمد نام نماد تعریف x1 ورودیها سپردهها و سایر وجوه که برای پرداخت وام در دسترس قرار دارند تعداد کارکنان x2 29 Isik & Hassan 30 Akhigbe & McNulty 31 Srairi

12 سرمایه فیزیکي= ارزش دفتری دارایيهای ثابت x3 y1 خروجيها وامهای پرداختي به مشتریان سرمایهگذاریها شامل کوتاه و بلندمدت y2 قیمت =x1/ x1 بهره پرداختي w1 w2 قیمت ورودیها قیمت x2/ = x2 هزینه حقوق کارکنان قیمت x3/ = x3 سایر هزینههای عملیاتي w3 r1 قیمت خروجيها قیمت y1/ = y1 بهره دریافتي تسهیالت اعطایي قیمت y2/ = y2 درآمد سرمایهگذاریها r2 متغيرهاي بررسي تأثير سرمايه فکري بر کارايي درآمد این گروه از متغیرها شامل متغیر وابسته و متغیرهای مستقل هستند. مشابه زو و هان )1111( البته با این تفاوت که ایشان کارایي فني را به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفتند کارایي درآمد محاسبه شده با استفاده از تکنیک تحلیل پوششي دادهها به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شد. همچنین مشابه تان و همکاران )1117( تینگ و لین )2001( زوو و هان )2011( و همتي و همکاران )1923( یک بار سرمایه فکری )VAIC( و بار دیگر اجزای سرمایه فکری یعني کارایي سرمایه انساني )HCE( کارایي سرمایه ساختاری )SCE( و کارایي سرمایه بکار گرفته شده )CEE( به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. مدل مفهومي این پژوهش در شکل شماره )1( آورده شده است. شکل شماره )1(: مدل مفهومي پژوهش کارايي سرمايه انساني

13 کارايي سرمايه ساختاري کارايي درآمد کارايي سرمايه بکار گرفته شده سرمايه فکري فرضيههاي پژوهش با در نظر گرفتن هدف پژوهش که بررسي رابطه میان سرمایه فکری و کارایي درآمد به عنوان معیار عملکرد است و نتایج بدست آمده از پژوهشهای پیشین فرضیههای پژوهش به شرح زیر طراحي شدند. کارایي سرمایه انساني )HCE( بطور معناداری بر کارایي درآمد بانکها تأثیرگذار است. کارایي سرمایه ساختاری )SCE( بطور معناداری بر کارایي درآمد بانکها تأثیرگذار است کارایي سرمایه بکارگرفته شده )CEE( بطور معناداری بر کارایي درآمد بانکها تأثیرگذار است. 1. سرمایه فکری ( TM )VAIC بطور معناداری بر کارایي درآمد بانکها تأثیر ميگذارد. يافتههاي پژوهش

14 همانطور که پیش از این بیان شد پژوهش حاضر شامل دو مرحله است. مرحله اول به محاسبه کارایي درآمد 10 بانک مورد بررسي در دوره زماني اختصاص دارد. در این مرحله با در نظر گرفتن متغیرهای ورودی و خروجي و قیمتهایشان )مشابه نگاره 1 و با در نظر گرفتن مدلهای 1 و 3( کارایي درآمد با استفاده از تکنیک تحلیل پوششي دادهها برای بانکهای مورد بررسي محاسبه شد. شایان ذکر است در این مرحله از نرم افزار DEAFrontier استفاده شد. اکنون که کارایي درآمد برای بانکهای مورد بررسي محاسبه شد ميتوان به بررسي تأثیر سرمایه فکری و اجزای آن بر کارایي درآمد )عملکرد( پرداخت. در حقیقت با در نظر گرفتن یک بار سرمایه فکری و بار دیگر اجزای آن به عنوان متغیرهای مستقل و کارایي درآمد به عنوان متغیر وابسته این تأثیر مورد ارزیابي قرار ميگیرد. همانطور که قبال بیان شد به دلیل ویژگي خاص متغیر وابسته که مقدار آن بین "صفر" و " کی " قرار ميگیرد و ویژگي دادههای مورد بررسي که از نوع پانل هستند از رگرسیون توبیت با دادهها پانلي به منظور بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد استفاده ميشود. در این مرحله از پژوهش نرمافزار EViews 7 استفاده شد و نتایج آن در نگاره 2 خالصه شده است. نگاره 2: نتايج حاصل از اجراي رگرسيون توبيت و آزمون فرضيهها ضریب Z-Statistic نام متغیر Prob. LR df Prob. 0/030- مقدار ثابت -0/18 0/814 مدل مربوط به فرضیههای 1 2 و 8 فرضیه 1 فرضیه 2 HCE SCE -0/081 0/111-2/814 4/810 0/013 0/000 42/14 8 0/000 CEE فرضیه 8 0/122 2/818 0/013 مقدار ثابت VAIC مدل مربوط به فرضیه 4 فرضیه 4 0/111 0/048 2/118 8/331 0/001 0/000 13/01 1 0/000 نتایج ارائه شده در نگاره 2 بیانگر آن است که همه فرضیههای پژوهش مورد پذیرش قرار ميگیرند. به عبارت دیگر با توجه به نتایج ارائه شده در نگاره مذکور ميتوان گفت سرمایه فکری و اجزای آن به طور معناداری بر کارایي درآمد بانکهای مورد بررسي تأثیر دارند. ستون Prob. )ستون چهارم از سمت راست( در نگاره 1 تأیید ميکند در سطح اطمینان %33 تمامي فرضیههای پژوهش پذیرفته ميشوند چرا که مقادیر این ستون برای هر یک از فرضیههای پژوهش کمتر از %3 است. ستون LR و Prob. )ستون اول از سمت راست( بیانگر چگونگي معناداری کلي مدلها است که با توجه به کمتر بودن مقادیر ستون Prob. از %3 ميتوان گفت که مدلها معنادار هستند. نتایج بدست آمده در مرحله دوم پژوهش )ارائه شده در نگاره 1( نشان ميدهد که به استثنای سرمایه انساني که دارای تأثیر منفي بر کارایي درآمد )عملکرد( است سرمایه ساختاری سرمایه بکارگرفته شده و سرمایه فکری بر

15 کارایي درآمد تأثیر مثبت دارند. کارایي درآمد به این معني است که هر چه یک واحد در مقایسه با سایر واحدها و با در نظر گرفتن مقدار مشخصي هزینه درآمد بیشتری ایجاد نماید از کارایي باالتر و عملکرد بهتری نسبت به سایر واحدها برخوردار است. بنابراین تأثیر مثبت سرمایه فکری بر کارایي درآمد به این معني است که هر چه یک واحد از سرمایه فکری بیشتری برخوردار باشد ميتواند با در نظر گرفتن مقدار مشخصي هزینه درآمد بیشتری نسبت به سایر واحدها ایجاد کند. به طور کلي ميتوان گفت سرمایه فکری در بانکهای مورد بررسي ميتواند سودآوری را افزایش داده و ارزش افزوده ایجاد کند. در باب دستیابي به رابطه منفي میان سرمایه انساني با کارایي درآمد ميتوان چنین استدالل کرد که واحدهای مورد بررسي به نحو مناسب و کارآمد از نیروی انساني خود در راستای ایجاد ارزش افزوده بهره نميگیرند Zou &(.)Huan, 2011 نتيجهگيري و پيشنهاد هدف پژوهش حاضر بررسي تأثیر سرمایه فکری بر کارایي درآمد )به عنوان معیاری از عملکرد( در صنعت بانکداری ایران برای دوره زماني بود. این پژوهش شامل دو مرحله بود. مرحله نخست به محاسبه کارایي درآمد بانکهای مورد بررسي با استفاده از تکنیک تحلیل پوششي دادهها اختصاص داشت. در مرحله دوم پژوهش نیز به بررسي تأثیر سرمایه فکری و اجزای آن بر کارایي درآمد محاسبه شده در مرحله نخست پرداخته شد. شایان ذکر است در مرحله دوم از رگرسیون توبیت یا رگرسیون سانسور شده برای بررسي تأثیر مذکور استفاده شد. نتایج بدست آمده حاکي از آن است که سرمایه انساني دارای تأثیر منفي معنادار سرمایه ساختاری سرمایه بکارگرفته شده و سرمایه فکری دارای تأثیر مثبت و معناداری بر کارایي درآمد بانکهای مورد بررس هستند. به استثنای نتیجه بدست آمده در مورد تأثیر سرمایه انساني نتایج مربوط به تأثیر سرمایه فکری و سایر اجزای آن بر کارایي درآمد مورد انتظار بود. چرا که در اکثر پژوهشهای انجام شده از جمله تان و همکاران )1117( تینگ و لین )2001( ستایش و کاظم نژاد )1922( نمازی و ابراهیمي )1922( و همتي و همکاران )1923( بر تأثیر مثبت سرمایه فکری و اجزای آن بر عملکرد تأکید شده است. در این پژوهش به تأثیر منفي سرمایه انساني بر کارایي درآمد تأکید شد که تا حدودی مشابه نتایج بدست آمده توسط قرباني و همکاران )1831( و عباسي و صدقي )9831( است. در باب چنین نتیجهای ميتوان اینگونه استدالل کرد که واحدهای مورد بررسي از سرمایه انساني به نحو مناسب در راستای سودآوری و ایجاد ارزش افزوده بهره نمي- گیرند. به بیان دیگر ميتوان گفت که درآمد ایجاد شده توسط نیروی انساني از منابعي که بهخاطر آنها هزینه ميشود کمتر است. این پژوهش به این نتیجه رسید که سرمایه فکری ميتواند تأثیر مثبتي در ایجاد سودآوری و ارزش افزوده داشته باشد. لذا گزارش میزان سرمایه فکری ميتواند نقش مؤثری در تصمیمهای استفادهکنندگان از اطالات مالي )از جمله

16 سهامداران سرمایهگذارن و مدیران( داشته باشد. بنابراین به بانکهای مورد بررسي پیشنهاد ميشود میزان سرمایه فکری خود را اندازهگیری کرده و به نحو مقتضي افشا کنند. در این راستا به پژوهشگران نیز پیشنهاد ميشود با انجام پژوهشهای سازنده به تبیین روشهای مناسب برای افشای سرمایه فکری بپردازند. با توجه به نتیجه به دست آمده یعني تأثیر منفي سرمایه انساني بر کارایي درآمد به بانکهای مورد بررسي پیشنهاد ميشود جهت مؤثر واقع شدن سرمایه انساني در راستای ایجاد ارزش افزوده به بهبود راهبردهای استخدام و ایجاد برنامههای انگیزشي منطقي بپردازند. راهبردهای مؤثر استخدامي ميتواند باعث کاهش ناکارآمدی و بهبود کیفیت عملکرد کارکنان شود. در حالي که برنامههای انگیزشي ميتواند باعث تشویق کارکنان در رسیدن به ظرفیت بالقوهشان و افزایش رقابت و همکاری و در نهایت بهبود کیفیت و مؤثر واقع شدن سرمایه انساني شود. از طرف دیگر بهبود سرمایه انساني و توانمندی کارکنان موجب بهبود استفاده از سرمایه ساختاری نیز ميشود. همچنین پیشنهاد ميشود بانکها در راستای افزایش آگاهي کارکنان از مسئولیتشان در مقابل مشتریان به منظور کسب رضایت آنها تالش کنند تا به این وسیله واحد تجاری را در رسیدن به مزیت رقابتي یاری رسانند. منابع و مآخذ.86 ستایش محمد حسین دهداری الیاس و نمازی نوید )9811(. "بررسي تأثیر سازو کارهای حاکمیت شرکتي بر کارایي اجزای سرمایه فکری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". حسابداری مالي. شماره 91 صص 38- ستایش محمد حسین و غیوری مقدم علي )1922(. "تعیین ساختار بهینه سرمایه در سطح صنایع با استفاده از تکنیک تحلیل پوششي دادهها.")DEA( پژوهشهای حسابداری مالي. شماره اول و دوم صص ستایش محمد حسین و کاظم نژاد مصطفي )1922(. "بررسي تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". پیشرفتهای حسابداری. شماره 1 پیاپي 37/9. صص عباسي ابراهیم و صدقي امانگلدی )1923(." بررسي تأثیر کارایي عناصر سرمایه فکری بر عملکرد مالي شرکتها در بورس تهران". بررسيهای حسابداری و حسابرسي. شماره 61 صص عبدالخلیق راشد )1973(. پژوهشهای تجربي در حسابداری: دیدگاه روش شناختي. محمد نمازی شیراز: دانشگاه شیراز. فطرس محمد حسین و بیگي تورج )1923(. "بررسي تطبیقي اثرات سرمایه فکری بر عملکرد سازماني صنعت بانکداری ایران در دو بخش دولتي و خصوصي". پژوهشنامه مدیریت اجرایي. شماره 1 )پیاپي 92( قرباني محمد جواد شهائي بهنام موسوی سجاد و انوری رستمي علي اصغر )1831(. "تاثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالي در صنعت داروسازی ایران". چشمانداز مدیریت بازرگاني. شماره 10 صص محمودآبادی حمید و غیوری مقدم علي )9811(. "رتبهبندی اعتباری از لحاظ توان مالي پرداخت اصل و فرع بدهيها با استفاده از شیوه تحلیل پوششي دادهها. دانش حسابداری". 6)4(. صص نمازی محمد و ابراهیمي شهال )1922(. "بررسي تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد مالي جاری و آینده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران". تحقیقات حسابداری. شماره. 1 صص 1-11.

17 همتي حسن معین الدین محمود مظفری شمسي مریم )1831(. "بررسي ارتباط بین سرمایه فکری و ارزش بازار و عملکرد مالي شرکت های غیر مالي". فصلنامه علمي پژوهشي حسابداری مالي, شماره هفتم ص ص Akhigbe, A. & McNulty, J. (6111). Profit Efficiency Sources and Differences Among Small and Large U.S. Commercial Banks. Journal of Economics and Finance. Vol. 61, No. 8, pp Ariff, M. & Can, L. (6113). Cost and profit efficiency of Chinese banks: A non-parametric analysis. China Economic Review. Vol. 19, pp Assaf, A.G, & Gillen, D. (6196). Measuring the joint impact of governance form and economic regulation on airport efficiency. European Journal of Operational Research. 661, Bader, M. K., Shamsher, M. Ariff, M. & Taufiq, H. (2008). Cost, Revenue and Profit Efficiency of Islamic Versus Conventional Banks: International Evidence Using Data Envelopment Analysis. Islamic Economic Studies. 15 (2) Chan, K.H. (6111), Impact of intellectual capital on organizational performance: an empirical study of companies in the Hang Seng Index (Part 9), The Learning Organization, Vol. 98 No. 1, pp Delis, M. D.; Fillipaki, A. K. & Staikouras, C. K. (6113). Evaluating Cost and Profit Efficiency: A Comparison of Parametric and Nonparametric Methodologies. MPRA. pp Edvinsson, L., & Malone, M. S. (1997). Intellectual capital. London: Piatkus. Goh, P.C. (6111). Intellectual capital performance of commercial banks in Malaysia. Journal of Intellectual Capital. Vol. 8 No. 8, pp Guthrie, J., Petty, R., & Ricceri, F. (6118). The voluntary reporting of intellectual capital Comparing evidence from Hong Kong and Australia. Journal of Intellectual Capital, Vol. 7, No. 6,pp Hazlina, H. & Zubaidah, Z.A. (6113), Relationship between intellectual capital and firms performance: evidence from public listed companies in Malaysia, Proceeding International Accounting Business Conference in Johor Bahru, Malaysia. Isik, I. & Hassan, M. K. (6116). Cost and Profit Efficiency of the Turkish Banking Industry: An Empirical Investigation. The Financial review.vol. 87, pp Kamath, G. B. (6113). Intellectual capital and corporate performance in Indian pharmaceutical industry. Journal of Intellectual Capital.9(4) Lu, W.-M., & Hung, S.-W. (6191). Exploring the operating efficiency of Technology Development Programs by an intellectual capital perspective A case study of Taiwan. Technovation, doi: /j.technovation Pulic, A. (6111). VAIC an accounting tool for IC management. International Journal of Technology Management. 20 (5,6,8) Riahi-Belkaoui, A. (6118). Intellectual capital and firm performance of US multinational firms A study of the resource-based and stakeholder views. Journal of Intellectual Capital.4(6) Srairi, S. A. (6191). Cost and profit efficiency of conventional and Islamic banks in GCC countries. J. Prod Anal. Vol. 34, pp Sveiby, K. E. (1997). The new organizational wealth: Managing and measuring knowledge-based assets. San Francisco: Berrett-Koehler. Tan, H. P., Plowman, D. & Hancock, P. (6117). Intellectual capital and financial returns of companies. Journal of Intellectual Capital.8 (1) Ting, I.W.K. & Ting, H.H. (6111). Intellectual capital performance of financial institutions in Malaysia. Journal of Intellectual Capital. Vol. 10 No. 4, pp Wu, Y.-C. J., & Chou, Y. H. (6117). A new look at logistics business performance: intellectual capital perspective. The International Journal of Logistics Management, Vol. 93, No. 1, pp Yalama, A., & Coskun, M. (6117). Intellectual capital performance of quoted banks on the Istanbul stock exchange market. Journal of Intellectual Capital, Vol. 3, No. 6, pp Yeh, C.P., Wang, K.M., & Chai, K.C. (6191). Measuring the efficiency of securities companies by corporate governance in a financial holding and non-financial holding system. Expert Systems with Applications. 87, Zhu, J. (6116), Quantitative Models for Performance Evaluation and Benchmarking: Data Envelopment Analysis with Spreadsheets and DEA Excel Solver, Norwell, MA: Kluwer Academic Publishers Group.

18 Zou, X & Huan T-C. (6199). A study of the intellectual capital s impact on listed banks performance in China. African Journal of Business Management.5(12), pp